Dostajemy od was mnóstwo wiadomości z pytaniami, czy dana karma będzie odpowiednia dla waszego psa lub jaka karma będzie najlepsza dla psa określonej rasy lub w konkretnym wieku. Odpowiedź na to pytanie nie jest jednak taka prosta i, gdybyśmy mieli zawrzeć ją w dwóch słowach, brzmiałaby „To zależy”.
W tym artykule nie wytypujemy najlepszej karmy dla psów. Postaramy się natomiast opisać, czym taka karma powinna się charakteryzować, by pomóc wam w znalezieniu karmy najlepszej dla waszego psa.
Spis treści artykułu Najlepsza karma dla psa
- Najlepsza karma dla psa nie istnieje
- Dobra karma – na co zwrócić uwagę?
- Skład i wartości odżywcze
- Najlepsza karma dla psa w zależności od wieku
- Karmy w czasie ciąży i laktacji
- Karmy dla psów sportowych i pracujących
- Najlepsza karma dla psa – Podsumowanie
Najlepsza karma dla psa nie istnieje
Wbrew temu, co mówią reklamy, artykuły sponsorowane na psich portalach czy dostępne w internecie rankingi, nie ma jednej karmy dla psów, która byłaby najlepsza, tak jak nie ma dwóch identycznych psów. Każdy z naszych pupili jest inny i jego potrzeby żywieniowe mogą być różne i zależeć od wielu różnych czynników. Przy wyborze karmy powinno się brać pod uwagę m.in.: wiek psa, jego wielkość, poziom aktywności fizycznej, warunki utrzymania oraz stan fizjologiczny (wzrost, ciąża, laktacja, kastracja). Oprócz tego uwzględnić należy także ewentualne choroby czy alergie, które mogą wymagać bardziej restrykcyjnej lub zmodyfikowanej diety oraz gust samego psa. Dlatego też na naszej stronie nie znajdziecie typowego rankingu TOP 10, który ma niewiele wspólnego z rzeczywistością, a pozycja w nim odzwierciedla jedynie budżet reklamowy producenta danej karmy. Nigdy nie wskażemy wam też jednej, konkretnej marki, która rzekomo byłaby najlepsza na rynku. Zamiast tego, w naszym serwisie staramy się zamieszczać recenzje, w których analizujemy składy karm. Wskazujemy, które z nich są według nas godne polecenia, a które niekoniecznie, by pomóc wam w wyborze, ale jest to tylko jeden z czynników, na który powinniście zwrócić uwagę. Ostateczną decyzję zawsze pozostawiamy wam i waszym czworonogom.
Dobra karma – na co zwrócić uwagę?
Dobrze dobrana karma powinna dostarczać psu wszystkich niezbędnych składników odżywczych w ilościach i proporcjach umożliwiających prawidłowy wzrost, rozwój i utrzymanie optymalnej kondycji. Powinna być przygotowana z wysokiej jakości składników, cechować się wysoką strawnością i nie zawierać substancji, które mogłyby wpływać niekorzystnie na zdrowie zwierzęcia. Karma musi być też smakowita oraz dopasowana wielkością krokietów do rozmiaru psa, by ten chciał i był w stanie ją jeść – nawet najlepszy skład nic nie da, jeśli nasz pupil będzie omijał miskę szerokim łukiem. Znaczenie ma również cena karmy oraz jej dostępność na rynku.
Skład i wartości odżywcze
Jeśli pies będzie żywiony karmą na co dzień, a nie tylko w ramach okazyjnej przekąski, to karma powinna być oznaczona jako „pełnoporcjowa”. Termin ten informuje, iż w karmie zawarte są wszystkie niezbędne składniki odżywcze w ilościach i proporcjach koniecznych do prawidłowego funkcjonowania psiego organizmu. Kompletnie pominąć można natomiast dopiski typu „Premium” czy „Super Premium”, ponieważ nie istnieją żadne regulacje określające, czym musiałby się charakteryzować produkt nimi oznaczony i nie mówią one nic o jakości karmy lub surowców użytych do jej produkcji.
Ponieważ pies jest względnym mięsożercą (więcej na ten temat w artykule Pies – mięsożerca czy wszystkożerca?), głównym źródłem białka w karmie powinno być mięso oraz podroby. Umiarkowany dodatek zbóż, ziemniaków, roślin strączkowych czy innych surowców pochodzenia roślinnego jest dopuszczalny, aczkolwiek nie powinny one w karmie przeważać. Zawartość poszczególnych surowców można oszacować na podstawie ich pozycji na liście składników. Uporządkowane są w kolejności malejącej, więc im wcześniej dany surowiec wystąpi, tym więcej jest go w karmie.
Surowce na liście składników powinny być określone możliwie precyzyjnie, co ułatwi ocenę ich jakości i wartości odżywczych – „mięso wołowe” czy „wątróbkę z kurczaka” uznajemy za składniki wyższej jakości niż np. „mięso i produkty pochodzenia zwierzęcego”. Informacje o tym, co kryje się pod określeniami surowców stosowanymi przez producentów karm i co może wchodzić w ich skład, znajdziecie w recenzjach na naszej stronie.
Warto też zwrócić uwagę na formę, w jakiej dany surowiec został zamieszczony na etykiecie. Składniki świeże (np. mięso indyka, świeże ryby) brzmią zachęcająco, ale zawierają ok. 65-70% wody, która w procesie produkcji zostaje usunięta. Towarzyszy temu znaczny spadek masy surowca, w związku z czym, jeśli surowce te zajmowały pierwsze miejsce na liście składników, to może się okazać, że po usunięciu wody zajęłyby znacznie dalsze pozycje. W przypadku surowców w formie odwodnionej (np. mączka rybna czy suszone mięso indyka), spadek ich masy w trakcie produkcji karmy będzie dużo niższy, a ostateczny udział w gotowym produkcie, po uwzględnieniu utraconej wody, będzie znacznie bliższy danym zamieszczonym na etykiecie.
Najlepsza karma dla psa w zależności od wieku
Psy w różnych stadiach rozwoju charakteryzują odmienne wymagania żywieniowe. Wraz z wiekiem zmianie ulega tempo przemiany materii oraz zapotrzebowanie na energię i poszczególne składniki odżywcze. Szczenięta, z uwagi na swój intensywny wzrost i rozwój, potrzebują pokarmu o wyższej gęstości energetycznej i większej zawartości poszczególnych składników odżywczych, niż psy dorosłe. Psy starsze charakteryzuje z kolei wolniejszy metabolizm. W ich organizmie zachodzą zmiany w układzie hormonalnym, zmniejszeniu ulega ilość masy mięśniowej, aktywność w ciągu dnia, mogą też pojawić się problemy z uzębieniem lub funkcjonowaniem poszczególnych narządów wewnętrznych. Wszystkie te czynniki wpływają na wymagania żywieniowe psa, co znalazło odzwierciedlenie w podziale karm stosowanym przez producentów. Większość z marek dostępnych na rynku posiada w swojej ofercie warianty karm przeznaczone dla psów rosnących, dorosłych i seniorów, a niektóre z nich rozdzielają dodatkowo karmy dla psów rosnących na wersję dla szczeniąt oraz juniorów. Na przebieg procesu dorastania, starzenia oraz zapotrzebowanie na składniki pokarmowe ma również wpływ wielkość psa, dlatego część producentów stosuje dodatkowy podział na karmy przeznaczone dla psów ras małych, średnich, dużych oraz olbrzymich.
Karmy dla psów dorosłych
Za dorosłe uznawane są psy, które zakończyły już swój wzrost, ale nie osiągnęły jeszcze wieku seniora. U ras miniaturowych i małych będzie to okres pomiędzy 9.-12. miesiącem a 11. rokiem życia, natomiast u ras średnich od 1. roku do 10 lat. Rasy duże i olbrzymie osiągają dorosłość w wieku 18-24 miesięcy i trwa ona u nich odpowiednio do 9. i 7. roku życia.
Celem diety przeznaczonej dla psów dorosłych jest jak najdłuższe utrzymanie ich w dobrej kondycji oraz minimalizacja ryzyka wystąpienia chorób, dzięki dostarczeniu organizmowi wszystkich potrzebnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach. Wymagania żywieniowe różnią się pomiędzy poszczególnymi psami i oprócz wieku zależą też od wielkości psa, jego temperamentu, poziomu aktywności fizycznej oraz stanu fizjologicznego (ciąża, laktacja, kastracja, choroby itd). Zalecenia zamieszczone poniżej dotyczą zdrowych psów dorosłych o normalnej aktywności w ciągu dnia.
Energia
Zapotrzebowanie energetyczne psów dorosłych może być bardzo zróżnicowane i zależy od wielu czynników, m.in.: tempa przemiany materii, kompozycji ciała, trybu życia, aktywności ruchowej zwierzęcia czy temperatury i wilgotności otoczenia. W obliczeniu przybliżonej ilości kalorii, jaką pies powinien spożyć w ciągu dnia, pomoże wam nasz Kalkulator zapotrzebowania energetycznego psa. Należy jednak pamiętać, że jest to jedynie wartość wyjściowa i dzienna podaż kalorii powinna być dopasowana indywidualnie do każdego psa na podstawie obserwacji jego kondycji i przy uwzględnieniu wymienionych wcześniej czynników. W przypadku psów wychudzonych, o dużej aktywności w ciągu dnia lub przebywających w niskich temperaturach konieczne może okazać się zwiększenie dziennej podaży kalorii, natomiast u psów otyłych, mało aktywnych, kastrowanych lub ze skłonnościami do otyłości – zmniejszenie. Prawidłowo dobrana dzienna dawka kalorii pozwoli psu zachować prawidłową masę ciała, utrzymując go w dobrej kondycji i zmniejszając ryzyko wystąpienia chorób serca, stawów, cukrzycy czy nadciśnienia.
Białko
Białko pełni w organizmie psa wiele różnych funkcji. Stanowi główny budulec większości tkanek, wchodzi w skład enzymów i hormonów umożliwiających jego prawidłowe funkcjonowanie, jest nośnikiem substancji transportowanych z krwią, może być wykorzystywane jako źródło energii, białkami są również przeciwciała uczestniczące w reakcjach odpornościowych organizmu. Pula białka w organizmie nie jest jednak stała i podlega ciągłej wymianie. Starsze białka ulegają katabolizmowi, a ich miejsce zajmują nowe, syntetyzowane z aminokwasów pozyskiwanych z pożywienia, w związku z czym bardzo ważne jest, by ich zawartość w diecie psa utrzymywana była na optymalnym poziomie.
Białko zawarte w diecie powinno być wysokiej jakości, cechować się wysoką strawnością i zawierać wszystkie niezbędne aminokwasy w odpowiednich ilościach i proporcjach. Preferowanymi jego źródłami w diecie psa są mięso i podroby.
Zalecana minimalna zawartość białka w karmie dla psów dorosłych to 18% SM, natomiast za optymalny uznaje się zakres 18-30% SM. Badania wykazały, że jego wyższa zawartość w diecie wspomaga utrzymanie przez psa beztłuszczowej masy ciała, a u psów sportowych poprawia wydolność treningową i zmniejsza ryzyko kontuzji. Karmy o większej zawartości białka charakteryzują się również zwykle niższą gęstością energetyczną, co będzie dodatkowym plusem w przypadku psów kastrowanych, o wolniejszej przemianie materii lub otyłych.
Mitem jest natomiast często powtarzane twierdzenie, iż wysoka zawartość białka w diecie może przyczyniać się do uszkodzenia nerek u psa. Ograniczenie tego składnika zaleca się u zwierząt, u których już zdiagnozowano ich przewlekłą niewydolność i prawdopodobnie stąd wzięło się to błędne przekonanie. Badania prowadzone w tej kwestii nie wykazały żadnego związku pomiędzy dietą bogatą w białko a ryzykiem uszkodzenia nerek u zdrowych psów. Źródła z zakresu dietetyki weterynaryjnej są zgodne, iż u psów nie cierpiących na przewlekłą niewydolność nerek, zmniejszenie ilości białka w diecie nie jest wskazane i jego zawartość powinna być utrzymana na optymalnym poziomie. Ograniczenie podaży tego składnika, wraz z innymi koniecznymi modyfikacjami diety, powinny zostać wprowadzone tylko wtedy, gdy zdiagnozowana zostanie wymagająca tego choroba.
Tłuszcze
Tłuszcze są niezbędnym elementem prawidłowo zbilansowanej diety. Dostarczają zwierzęciu energii, niezbędnych kwasów tłuszczowych, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz zwiększają smakowitość i strawność pokarmu. Są również składnikiem pokarmowym o największej gęstości energetycznej, w związku z czym ich rekomendowana zawartość w diecie jest ściśle powiązana z zapotrzebowaniem energetycznym zwierzęcia.
W przypadku większości psów dorosłych zalecana zawartość tłuszczu w karmie to od 10 do 25% SM. U zwierząt otyłych zaleca się nie przekraczać 10%, natomiast u osobników wychudzonych, niechętnie pobierających pokarm, korzystne może być zwiększenie udziału tłuszczu w diecie.
Oprócz ilości tłuszczu, znaczenie ma także jego rodzaj oraz udział poszczególnych kwasów tłuszczowych, w tym NNKT, których niedobór występuje najczęściej u noworodków i zwierząt starszych. Ich suplementacja, szczególnie kw. z grup omega-3 i omega-6, których zalecany wzajemny stosunek wynosi od 1:1 do 1:5, niesie za sobą szereg korzyści dla organizmu. Pomagają one utrzymać skórę i okrywę włosową w dobrej kondycji, są konieczne do prawidłowego funkcjonowania błon komórkowych, zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób serca, poprawiają funkcjonowanie układu nerwowego oraz nerek (przy ich niewydolności), wykazują też działanie przeciwzapalne, immunomodulujące i przeciwnowotworowe.
Zaleca się też, by w diecie psów dorosłych zawartość LA wynosiła min. 1% SM, a EPA – 0,044%.
Węglowodany
Wśród węglowodanów wyróżnić można węglowodany strawne oraz niestrawne (włókno). Pierwsze z nich stanowią źródło energii i występują w karmie dla psów najczęściej w postaci skrobi, której strawność i stopień wykorzystania przez organizm zależy od kilku czynników, m.in. typu skrobi, stopnia jej obróbki termicznej oraz aktywności enzymów trawiennych psa. Psy są jednak doskonale przystosowane do pozyskiwania energii z białka oraz tłuszczu i są w stanie w całości pokryć z nich swoje zapotrzebowanie kaloryczne. Przez większość życia mogą żywić się dietą zupełnie pozbawioną węglowodanów, toteż minimalne zapotrzebowanie na ten składnik odżywczy nie istnieje. Wyjątek stanowią suki karmiące oraz noworodki, w diecie których niewielki udział węglowodanów jest konieczny, oraz psy sportowe.
Pomimo że w diecie większości psów węglowodany strawne nie są wymagane, to występują powszechnie w karmach, ponieważ są tanie. Dodatek skrobi w postaci zbóż, ziemniaków czy innych surowców roślinnych pozwala łatwo i niewielkim kosztem podnieść zawartość energii w karmie oraz ograniczyć zużycie surowców droższych jak mięso, podroby czy tłuszcz. W przypadku karm suchych skrobia jest dodatkowo niezbędna z technicznego punktu widzenia, ponieważ odgrywa rolę „spoiwa” zapobiegającego kruszeniu się granulek – z tego powodu zawartość węglowodanów w karmach suchych jest zwykle wyższa niż w mokrych.
Suplementy
U psów ras dużych oraz cierpiących na problemy ze stawami lub zapadalność tchawicy korzystna może być suplementacja glukozaminy, chondroityny lub metylosunfonylometanu (MSM). Stymulują one syntezę kolagenu oraz hamują degenerację i wspomagają odbudowę zdrowej chrząstki stawowej, poprawiając sprawność i wytrzymałość stawów.
Karmy dla szczeniąt
Okres szczenięcy to czas szybkiego wzrostu i rozwoju psiego organizmu. Od urodzenia do osiągnięcia przez psa dorosłości mija od 9 miesięcy (w przypadku ras małych) do nawet 24 miesięcy (w przypadku ras olbrzymich). W tym stosunkowo krótkim okresie poszczególne narządy i układy ulegają wykształceniu oraz nabywają pełnię sprawności, a masa ciała zwierzęcia może zwiększyć się nawet 100-krotnie. Na prawidłowy wzrost i rozwój szczeniaka wpływa w tym czasie wiele czynników, a jednym z kluczowych jest odpowiednio zbilansowana dieta. Wszelkie zaniedbania w tej kwestii, niedobór lub nadmiar składników odżywczych, mogą zaburzyć ten proces i w późniejszym okresie być przyczyną wielu chorób.
W okresie szczenięcym można wyróżnić 3 główne fazy, które, w zależności od wielkości psa, przebiegają w różnym tempie.
Pierwszą z nich jest okres intensywnego wzrostu i rozwoju, w którym zmiany w organizmie zachodzą najszybciej. U ras miniaturowych i małych trwa on od urodzenia do 3. miesiąca życia, natomiast u ras średnich, dużych i olbrzymich jest dłuższy o 1-2 miesiące. W tym czasie szczenię powinno osiągnąć ok. 50% docelowej masy ciała.
Faza druga trwa od zakończenia poprzedniej, do momentu osiągnięcia przez psa 80% masy ciała osobnika dorosłego. Ma to zwykle miejsce w wieku 9-10 miesięcy w przypadku ras miniaturowych, małych i średnich oraz 11-15 miesięcy w przypadku ras dużych i olbrzymich.
Kolejna, ostatnia faza, to okres, w którym pies osiąga pełnię dojrzałości i swoją docelową masę ciała. U ras miniaturowych i małych następuje to w wieku 9-12 miesięcy, u ras średnich w wieku 12-18 miesięcy, natomiast w przypadku ras dużych i olbrzymich w wieku 18-24 miesięcy. Jest to moment, w którym zalecana jest zmiana karmy ze szczenięcej na przeznaczoną dla psów dorosłych.
Każdą z tych faz cechuje nieco inne zapotrzebowanie na składniki odżywcze, z których największe znaczenie dla rozwoju szczeniaka mają energia, białko, wapń i fosfor.
Wykres obrazujący różnice w tempie wzrostu szczeniąt różnych ras – Najlepsza karma dla psa – Karmopedia.pl
Energia
Najważniejszym ze składników odżywczych wpływających na tempo wzrostu psa jest energia, na którą zapotrzebowanie zmienia się w zależności od fazy rozwoju oraz rasy szczenięcia. W początkowym okresie intensywnego wzrostu jest ono ok. 2 razy większe od zapotrzebowania psa dorosłego (w przeliczeniu na jednostkę masy ciała) i ulega stopniowemu zmniejszeniu na kolejnych etapach rozwoju. Gdy szczenię osiąga ok. 50% masy docelowej, mnożnik ten wynosi 1,6, a po osiągnięciu przez psa 80% masy docelowej – 1,2.
Należy przestrzegać zalecanego dawkowania karmy oraz dobierać ją stosownie do wieku i rasy psa, ponieważ zarówno zbyt mała, jak i zbyt duża podaż kalorii, może wpłynąć niekorzystnie na wzrost i zdrowie zwierzęcia. Pokarm przeznaczony dla szczeniąt młodszych oraz ras małych cechuje większa gęstość energetyczna niż dla juniorów i szczeniąt ras dużych.
Podawanie szczeniakowi karmy o zbyt dużej gęstości energetycznej (np. o dużej zawartości tłuszczu) lub w ilości większej niż zalecana, może prowadzić do otyłości i powiązanych z nią chorób (m.in.: nadciśnienia, cukrzycy, chorób serca) oraz problemów z późniejszym powrotem do prawidłowej masy ciała. W przypadku szczeniąt ras dużych i olbrzymich, szczególnie w fazie intensywnego rozwoju, zbyt duża podaż kalorii może dodatkowo powodować przyspieszony wzrost zwierzęcia, co skutkować będzie nieprawidłowym rozwojem kośćca i chrząstek oraz zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób układu kostno-stawowego takich jak dysplazja stawów łokciowych i biodrowych czy osteochondroza.
Karma o zbyt małej zawartości energii lub pozostałych składników odżywczych (np. przeznaczona dla psów dorosłych), niskiej strawności lub spożywana w niewystarczających ilościach może natomiast nie pokrywać zapotrzebowania szczenięcia na energię i składniki odżywcze, prowadząc do zaburzeń w prawidłowym wzroście i rozwoju, a nawet ich zahamowania.
Białko
Białko jest jednym z głównych budulców potrzebnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmu, dlatego też karmy dla szczeniąt, które rosną bardzo szybko, powinny zawierać go więcej niż karmy przeznaczone dla psów dorosłych. Co ważne, powinno być to białko wysokiej jakości, charakteryzujące się wysoką strawnością i zawierające wszystkie niezbędne aminokwasy. Za najbardziej wartościowe uznaje się białko zwierzęce, pochodzące m.in. z mięsa czy podrobów.
Zawartość białka w karmie dla szczeniąt wszystkich ras powinna wynosić min. 20% SM (25% u szczeniąt do 14 tyg.), a optymalnie 22-32%. Starsze badania z lat 70. sugerowały, iż wysoka zawartość białka w diecie może prowadzić do nieprawidłowego rozwoju układu kostno-stawowego u szczeniąt ras olbrzymich, jednak w późniejszych latach teoria ta została obalona. Wykazano, iż przytoczona wcześniej optymalna zawartość białka w karmie (22-32%) nie tylko nie jest szkodliwa, ale wspomaga optymalny wzrost i rozwój szczenięcia, a zaburzenia ortopedyczne opisywane w starszych badaniach związane były ze zbyt dużą podażą energii, nie białka.
Wapń i Fosfor
Karma przeznaczona dla psów rosnących powinna zawierać odpowiednią ilość wapnia i fosforu, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju układu kostnego.
W fazie wczesnego wzrostu (do 14 tyg.) optymalna zawartość tych minerałów w suchej masie karmy to 1-1,6% Ca i min. 0,9% P. Stosunek Ca/P powinien wynosić od 1/1 do 1,6/1.
W późniejszym okresie zalecana zawartość wapnia i fosforu to 0,8-1,8% Ca oraz min. 0,7% P. Stosunek Ca/P powinien wynosić od 1/1 do 1,8/1.
U ras dużych i olbrzymich zawartość wapnia w karmie powinna być utrzymana na poziomie min. 1% do osiągnięcia przez szczenię wieku 6 miesięcy, następnie można ją zmniejszyć do 0,8%, a stosunek Ca/P może zostać zwiększony do 1,8/1.
Szczenięta, szczególnie ras dużych i olbrzymich, żywione zbilansowaną karmą, dostosowaną do ich wieku i wielkości, nie powinny otrzymywać dodatkowo żadnych suplementów zawierających wapń i fosfor. W młodym wieku gospodarka wapniowo-fosforanowa organizmu nie jest jeszcze w pełni sprawna, przez co nie jest on w stanie ograniczyć wchłaniania nadmiaru wapnia z pokarmu. Stosowanie w tym okresie suplementów zawierających wapń i fosfor może skutkować przekroczeniem maksymalnych zalecanych zawartości Ca i P w pokarmie, prowadząc do nieprawidłowego wzrostu i rozwoju układu kostno-stawowego oraz jego chorób m.in. osteochondrozy.
Karmy dla psich seniorów
Postęp w medycynie weterynaryjnej i żywieniu psów domowych oraz troskliwa opieka właścicieli spowodowały, że średnia długość życia psów jest dziś większa niż jeszcze kilkadziesiąt lat temu. Nasi podopieczni dożywają coraz bardziej sędziwego wieku, czemu towarzyszą różne zmiany zachodzące w ich organizmie. Z upływem lat na pysku psa pojawia się coraz więcej siwych włosów, spowalnia przemiana materii, zwierzak staje się mniej aktywny i nie jest już tak chętny do zabawy. Symptomy te nie są zwykle traktowane jako powód do niepokoju i wydają się nam dość naturalne dla osobników w podeszłym wieku. Niestety nie są to jedyne zmiany, jakie zachodzą u psiego seniora. Może do nich dołączyć również postępujące osłabienie funkcji poznawczych, utrudnione poruszanie się, problemy z uzębieniem czy zaburzenia funkcjonowania narządów wewnętrznych (m.in. wątroby, trzustki czy nerek). Jednym ze sposobów na spowolnienie tych procesów i minimalizację ich skutków jest stosowanie odpowiedniej karmy, o składzie dopasowanym do potrzeb zwierząt w wieku geriatrycznym. Moment, w którym zaleca jej wprowadzenie różni się w zależności od wielkości psa i w przypadku ras małych będzie to 11 lat, ras średnich – 10 lat, ras dużych – 9 lat, a ras ogromnych – 7 lat. Prawidłowa modyfikacja zawartości poszczególnych substancji odżywczych w diecie oraz dobór optymalnych suplementów pomogą psu dłużej zachować zdrowie, witalność i dobrą kondycję.
Energia
U większości psów wraz z wiekiem zapotrzebowanie na energię spada. Nasilenie tego zjawiska jest zmienne osobniczo i zależy m.in. od tempa przemiany materii, kompozycji ciała, trybu życia i aktywności ruchowej zwierzęcia. Jednocześnie osłabienie zmysłu węchu, smaku, wydolności narządów wewnętrznych oraz problemy z uzębieniem mogą prowadzić do zmniejszenia ilości pobieranego pożywienia i gorszego przyswajania zawartych w nim składników odżywczych. W wyniku tak wielu czynników wpływających na zapotrzebowanie energetyczne i dużej rozbieżności pomiędzy poszczególnymi psami, ciężko jest określić jednoznaczne wytyczne co do ilości spożywanych przez nie kalorii. Przyjmuje się, że karma przeznaczona dla seniorów powinna cechować się niższą gęstością energetyczną, przy zachowaniu optymalnej zawartości pozostałych składników odżywczych. Bardzo ważne jest, by uważnie obserwować psa i, w razie potrzeby, odpowiednio modyfikować dzienną dawkę karmy lub jej gęstość kaloryczną. W przypadku psów wychudzonych lub pobierających niewielkie ilości pożywienia, konieczne może okazać się zwiększenie gęstości energetycznej pokarmu, natomiast w przypadku psów otyłych – zmniejszenie. Zachowanie optymalnej masy ciała pomoże w utrzymać zwierzę w dobrej kondycji, obniżając ryzyko wystąpienia chorób serca, stawów, cukrzycy czy nadciśnienia.
Białko
U psów w wieku geriatrycznym dochodzi do stopniowego spadku beztłuszczowej masy ciała i zmniejszenia rezerw białka wykorzystywanych w okresach stresu lub choroby, na które zwierzęta te narażone są dużo częściej. W związku z tym ważne jest, by ich dieta obfitowała w wysokiej jakości białko, w ilości optymalnej do odbudowy tkanek, utrzymania masy mięśniowej i prawidłowej reakcji organizmu na bodźce stresowe.
Zalecana minimalna zawartość białka w karmie dla psów starszych to 18-24% SM. Jednakże badania wykazały, że wyższa jego zawartość (32%) wspomaga utrzymanie przez psa beztłuszczowej masy ciała, minimalizując towarzyszący starzeniu się ubytek tkanki mięśniowej. Karmy o większej zawartości białka charakteryzują się również zwykle niższą gęstością energetyczną, co będzie dodatkowym plusem przy wolniejszej przemianie materii lub otyłości.
Nieprawdziwe jest często powtarzane twierdzenie, iż wysoka zawartość białka w diecie może przyczyniać się do uszkodzenia nerek u zdrowego psa, o czym pisaliśmy już w sekcji poświęconej psom dorosłym. Zawartość białka w diecie psów starszych powinna być utrzymana na optymalnym poziomie, a ograniczenie podaży tego składnika, wraz z innymi koniecznymi modyfikacjami diety, powinny zostać wprowadzone tylko wtedy, gdy zdiagnozowana zostanie wymagająca tego choroba
Tłuszcze
W przypadku większości starszych psów zapotrzebowanie na tłuszcze nie różni się zbytnio od zapotrzebowania psów dorosłych. Ich rekomendowana zawartość w karmie to od 7 do 15% SM. U zwierząt otyłych zaleca się nie przekraczać 10%, natomiast u osobników wychudzonych, niechętnie pobierających pokarm, korzystne może być zwiększenie udziału tłuszczu w diecie.
U psów starszych stosunkowo często występują niedobory NNKT, więc warto rozważyć ich suplementację, szczególnie kw. z grup omega-3 i omega-6. Pomagają one w utrzymaniu skóry i okrywy włosowej zwierzęcia w dobrej kondycji, wykazują działanie przeciwzapalne, immunomodulujące, przeciwnowotworowe, zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób serca, a także poprawiają funkcjonowanie układu nerwowego oraz nerek. Zalecany wzajemny stosunek kw. omega-3 i omega-6 w diecie psów starszych wynosi od 1:1 do 1:5.
Suplementy
Jedna z hipotez jako przyczynę starzenia się organizmu podaje stres oksydacyjny i uszkodzenie komórek oraz tkanek wywołane przez wolne rodniki. Z tego powodu większość karm dla psich seniorów zawiera dodatek antyoksydantów. Suplementacja wit. E, wit. C, β-karotenu, selenu, luteiny, L-karnityny oraz kw. liponowego może spowalniać postęp zmian towarzyszących starzeniu się organizmu oraz wspomagać prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego.
U psów ras dużych oraz cierpiących na problemy ze stawami lub zapadalność tchawicy pomocny będzie dodatek glukozaminy, chondroityny lub metylosunfonylometanu (MSM). Stymulują one syntezę kolagenu oraz hamują degenerację i wspomagają odbudowę zdrowej chrząstki stawowej, poprawiając sprawność i wytrzymałość stawów.
Korzystny będzie też dodatek NNKT, które opisane zostały w sekcji poświęconej tłuszczom, oraz B-glukanu, który wykazuje działanie immunomodulujące oraz pomaga stabilizować poziom glukozy we krwi.
Należy również pamiętać o regularnej kontroli stanu uzębienia i dziąseł. W zapobieganiu odkładaniu się kamienia nazębnego pomoże regularne szczotkowanie zębów lub stosowanie specjalnych past enzymatycznych czy dodatków do wody pitnej. W przypadku problemów z gryzieniem twardego, suchego pokarmu, konieczne może być jego namaczanie w wodzie przed podaniem lub zmiana karmy na mokrą.
Karmy w czasie ciąży i laktacji
Ciąża i laktacja to najbardziej wymagające pod względem żywienia etapy w życiu zwierząt. W tym okresie matka musi pobrać z pożywieniem ilość substancji odżywczych wystarczającą do pokrycia zapotrzebowania nie tylko własnego organizmu, ale też rozwijających się w jej ciele płodów oraz do produkcji mleka, dlatego konieczne jest utrzymanie jej w dobrej kondycji oraz stosowanie prawidłowo zbilansowanego pokarmu. Błędy dietetyczne mogą mieć niekorzystny wpływ na przebieg ciąży, akcji porodowej, produkcję mleka oraz zdrowie matki i szczeniąt.
Zmiana karmy, jeśli jest konieczna, powinna nastąpić co najmniej 2 tygodnie przed planowanym kryciem. Dzięki temu organizm matki będzie miał czas na przystosowanie się do nowego składu pożywienia, co pozwoli uniknąć ewentualnych zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego i pogorszenia jej kondycji w czasie ciąży i laktacji.
Należy też pamiętać o zapewnieniu suce stałego dostępu do świeżej wody, koniecznej do produkcji mleka oraz termoregulacji. W okresie ciąży i laktacji jej spożycie znacznie wzrasta i u 35-kilogramowej suki może wynosić nawet 5-6 L na dobę.
Energia
Ciąża u suki trwa 63 dni, jednak w trakcie pierwszych 5 tygodni płody pozostają stosunkowo niewielkie i nie wpływają znacząco na zapotrzebowanie pokarmowe matki. Najszybszy ich wzrost notowany jest w trakcie ostatnich 3-4 tygodni ciąży, kiedy nabywają ponad 75% swojej masy urodzeniowej. Z tego powodu, wbrew popularnym opiniom, zalecanym momentem zwiększenia ilości jedzenia podawanego matce nie jest początek ciąży, ale dopiero jej 5 tydzień. Należy wtedy rozpocząć stopniowe zwiększanie dawki pokarmowej, by w dniu porodu osiągnęła 125-150% dawki wyjściowej, kontrolując przy tym kondycję oraz masę ciała suki. Wzrost masy ciała matki w trakcie ciąży powinien wynosić od 15% do 25%. Zarówno niedowaga, jak otyłość w tym okresie, zwiększają ryzyko wystąpienia komplikacji. Z uwagi na zmniejszoną pojemność jamy brzusznej matki, której znaczną część zajmują rozwijające się płody, dzienna porcja karmy powinna zostać rozdzielona na kilka małych posiłków podawanych w ciągu dnia.
Po porodzie zapotrzebowanie energetyczne matki dalej stopniowo rośnie i swój szczyt osiąga pomiędzy 3. a 5. tygodniem laktacji, będąc 2-4-krotnie wyższe niż poza nią. Wymaga to pobierania znacznej ilości pokarmu, w związku z czym w tym okresie również zaleca się podzielenie dziennej dawki karmy na kilka mniejszych porcji. Po ok. 8 tygodniach od porodu zapotrzebowanie energetyczne suki wraca do poziomu normalnego.
Białko
Podobnie jak w przypadku energii, zapotrzebowanie na białko w początkowym okresie ciąży nie różni się znacząco od zapotrzebowania psów nieciężarnych i dopiero po 5. tygodniu stopniowo wzrasta o 40-70%. Zalecana minimalna zawartość białka w karmie dla suk w ciąży i laktacji to 20-22% SM, przy czym za optymalny uznaje się zakres 25-35%.
Tłuszcze
Tłuszcze są źródłem energii, niezbędnych kwasów tłuszczowych, nośnikiem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz zwiększają smakowitość i strawność pokarmu. Ich zalecana minimalna zawartość w karmie dla suk w ciąży i laktacji to 8,5% SM, jednakże za optymalne uznaje się wartości nie niższe niż 20%. Większa zawartość tłuszczu w karmie powoduje wzrost jej gęstości energetycznej oraz smakowitości, co zachęca sukę do pobierania pokarmu i ułatwia pokrycie jej dziennego zapotrzebowania na składniki odżywcze. U suk w laktacji notowano również wzrost zawartości tłuszczu w produkowanym mleku nawet o 30%, kiedy jego poziom w ich diecie zwiększano z 12% do 20%. Jest to bardzo korzystne z uwagi na niewielkie rezerwy energetyczne, jakimi dysponują szczenięta po urodzeniu i konieczność zapewnienia im odpowiedniej podaży kalorii.
Oprócz sumarycznej ilości tłuszczy w diecie matki, należy też zadbać o ich odpowiedni skład, ponieważ wpływa on na profil kwasów tłuszczowych zawartych w produkowanym przez nią mleku. Zawartość DHA w karmie powinna wynosić min. 0,02% SM, a EPA – 0,05%.
Węglowodany
Zaleca się, by w pożywieniu suk w trakcie laktacji ok. 10-20% energii pochodziło z węglowodanów, co odpowiada ich zawartości w karmie nie niższej niż 23% SM. Jest to poziom uważany za optymalny do utrzymania prawidłowego stężenia laktozy w produkowanym przez sukę mleku.
Wapń i Fosfor
W trakcie pierwszych dwóch trymestrów ciąży rekomendowana zawartość wapnia i fosforu w suchej masie karmy nie ulega zmianie i jest to 0,5-1% Ca oraz 0,4-0,7% P. Stosunek Ca/P powinien wynosić od 1/1 do 1,5/1.
Na dalszym etapie ciąży oraz w trakcie laktacji optymalna zawartość tych minerałów to 1-1,6% Ca oraz min. 0,7% P. Stosunek Ca/P powinien wynosić od 1/1 do 1,6/1.
Suplementy
Wielu hodowców w trakcie ciąży i laktacji swoich zwierząt regularnie wzbogaca ich dietę o dodatkowe źródła wapnia (komercyjne suplementy lub bogate w wapń produkty spożywcze, np. nabiał), wierząc że wspomoże to prawidłowy wzrost i rozwój płodów oraz produkcję mleka. Należy jednak pamiętać, że suplementy mają szansę wykazać korzystne działanie tylko wtedy, gdy wystarczająca ilość danego składnika nie jest dostarczana z pokarmem i występuje jego niedobór. Niepotrzebna suplementacja wapnia może zaburzyć naturalną, hormonalną regulację jego poziomu w organizmie suki, prowadząc do wad rozwojowych układu kostno-stawowego szczeniąt oraz tężyczki poporodowej. Dlatego też, w czasie ciąży i laktacji, zaleca się stosowanie wysokiej jakości karmy dopasowanej do wymagań żywieniowych suk w tym okresie i unikanie jakiejkolwiek suplementacji.
Karmy dla psów sportowych i pracujących
Psy towarzyszą człowiekowi od tysięcy lat, pomagając mu w w wielu codziennych zajęciach i pracach. Znajdziemy m.in. psy myśliwskie, pasterskie, ratownicze, stróżujące, zaprzęgowe czy terapeutyczne. Dodatkowo część właścicieli uprawia ze swoimi pupilami różne sporty – agility, flyball, obedience, frisbee i wiele innych. Wszystkie te psy charakteryzuje zwykle zwiększone zapotrzebowanie energetyczne, jednakże, w zależności od rodzaju wykonywanej pracy, jej intensywności oraz długości, konieczna może być również modyfikacja zawartości pozostałych składników odżywczych w diecie.
Karma przeznaczona dla psów sportowych i pracujących powinna cechować się m.in. wysoką strawnością, zwiększoną gęstością energetyczną, odpowiednią ilością wysokiej jakości białka oraz zawartością tłuszczy i węglowodanów dopasowaną do rodzaju wykonywanej aktywności. Jej dzienna dawka powinna być podzielona na kilka mniejszych posiłków w ciągu dnia, z których największy powinien być podawany po zakończeniu wysiłku.
Należy też pamiętać o zapewnieniu psu stałego dostępu do świeżej wody, na którą zapotrzebowanie podczas intensywnego wysiłku fizycznego może wzrastać nawet 10-20 krotnie. Jeśli, z uwagi na specyfikę wykonywanej pracy, nie jest to możliwe, pies powinien mieć możliwość napicia się przynajmniej kilka razy w ciągu dnia.
Energia
Zapotrzebowanie na energię oraz jej preferowane źródło w diecie psów sportowych i pracujących mogą być bardzo zróżnicowane. Wpływ na nie ma m.in. intensywność wykonywanej pracy, jej długość i częstotliwość oraz temperatura i wilgotność otoczenia.
W przypadku krótkotrwałego wysiłku o dużej intensywności (np. wyścigi chartów), wzrost zapotrzebowania na energię jest stosunkowo niewielki, rzędu 30-40%. W trakcie tego typu aktywności energia pozyskiwana jest głownie na drodze przemian beztlenowych z glukozy zawartej we krwi oraz glikogenu mięśniowego, toteż korzystny efekt będzie miała odpowiednia podaż węglowodanów w diecie.
Długotrwały wysiłek o umiarkowanej intensywności (np. wyścigi psich zaprzęgów) cechować będzie natomiast dużo bardziej zróżnicowane zapotrzebowanie na energię i, zależnie od czynników wymienionych wcześniej, może ono wzrastać nawet 3-4-krotnie. W tym wypadku energia pochodzi gównie przemian tlenowych wolnych kwasów tłuszczowych, a jej zalecanym źródłem w diecie są tłuszcze.
U psów pracujących sezonowo, wyższa podaż energii wymagana będzie jedynie w okresach zwiększonej aktywności – np. u psów myśliwskich w sezonie łowieckim. Przez pozostałą część roku ich zapotrzebowanie żywieniowe nie różni się zbytnio w porównaniu z psami niepracującymi.
Białko
Intensywny trening wywołuje w organizmie psa szereg zmian i adaptacji. Dochodzi do zwiększenia objętości krwi oraz ilości czerwonych krwinek, rozbudowie ulega sieć naczyń kapilarnych, wzrasta ilość mitochondriów, nasileniu ulegają katabolizm mięśni, przemiany anaboliczne oraz synteza wielu enzymów. Wszystkie te procesy przyczyniają się do wzrostu zapotrzebowania na białko, które powinno zostać dostarczone z pokarmem.
Zalecana zawartość białka w karmie zależy od rodzaju wykonywanej przez psa aktywności i dla psów uprawiających sprint jest to 22-28% SM, w przypadku wysiłku o umiarkowanej intensywności – 22-32%, natomiast przy dyscyplinach wytrzymałościowych – 28-32%.
Badania wykazały, że wyższa zawartość białka jest szczególnie korzystna u psów uprawiających sporty wytrzymałościowe i powinno z niego pochodzić od 30% do 40% energii w karmie. Podczas stosowania diet o niższej zawartości białka u psów tych notowano zmniejszoną wydolność treningową (spadek V02 max) oraz znacznie częstsze kontuzje.
Tłuszcze
Tłuszcze dostarczają ponad 2 razy więcej energii niż białko czy węglowodany, w związku z czym podniesienie ich zawartości w karmie jest najlepszym sposobem na zwiększenie jej gęstości energetycznej. Wyższa zawartość tłuszczu zwiększa też smakowitość i strawność pokarmu, co ułatwia pokrycie wysokiego zapotrzebowania na składniki odżywcze psów sportowych i pracujących.
Najbardziej wydajnym sposobem pozyskiwania energii przez psi organizm jest metabolizm tłuszczy. W trakcie długotrwałego wysiłku ok. 70-90% energii pozyskiwane jest właśnie z nich, a tylko niewielka ilość energii czerpana jest z przemian węglowodanów. W przypadku psów trenujących wytrzymałościowo żywionych dietą o wyższej zawartości tłuszczu notowano zwiększoną sprawność treningową (prawie 50% wzrost V02 max), wolniejsze męczenie się oraz lepsze wykorzystanie energii, niż u psów na diecie bogatej w węglowodany.
Zalecana zawartość tłuszczu w karmie psów uprawiających sprint to 8-10% SM (20-24% energii zawartej w karmie powinno pochodzić z tłuszczu). W przypadku wysiłku o średniej intensywności i krótkim lub umiarkowanym czasie trwania optymalne będzie 15-30% SM (30-55% energii), natomiast w miarę wzrostu długości pracy zaleca się podniesienie poziomu tłuszczu do 25-40% SM (45-65% energii). Najwyższa zawartość tłuszczu zalecana jest u psów uprawiających sporty wytrzymałościowe i wynosi ona >50% SM (>75% energii powinno pochodzić z tłuszczu).
Oprócz sumarycznej ilości tłuszczy w diecie należy również zadbać o ich odpowiednie proporcje. Zawartość NNKT powinna wynosić min. 2% SM karmy, a nienasycone kwasy tłuszczowe powinny stanowić >60% wszystkich kwasów tłuszczowych, szczególnie u psów tropiących, ponieważ ich niższa zawartość może powodować osłabienie węchu. Zalecany stosunek kwasów omega-3 do omega-6 to 1:5.
Węglowodany
Dieta psów, z wyjątkiem suk karmiących oraz noworodków, nie musi zawierać węglowodanów strawnych, ponieważ zwierzęta te są bardzo dobrze przystosowane do pozyskiwania energii z pozostałych składników odżywczych. U psów sportowych uprawiających dyscypliny charakteryzujące się krótkotrwałym, intensywnym wysiłkiem (np. wyścigi chartów), w czasie których energia pozyskiwana jest głównie na drodze przemian beztlenowych z glukozy zawartej we krwi oraz glikogenu mięśniowego, dodatek węglowodanów w diecie może jednak korzystnie wpłynąć na ich wyniki sportowe. Odwrotny efekt obserwuje się natomiast w przypadku psów, których aktywność charakteryzuje się dłuższym czasem trwania i umiarkowaną intensywnością.
Najwięcej węglowodanów powinno znaleźć się w diecie psów uprawiających sprint: 55-65% SM (50-60% energii zawartej w karmie powinno pochodzić z węglowodanów). W przypadku wysiłku o średniej intensywności i krótkim lub umiarkowanym czasie trwania, zawartość węglowodanów nie powinna przekraczać 30-55% SM (20-50% energii), natomiast przy dłuższej pracy 30-35% SM (15-30% energii). U psów uprawiających sporty wytrzymałościowe węglowodanów w diecie powinno być jak najmniej: <15% SM (<10% energii powinno pochodzić z węglowodanów).
Suplementy
Przemianom energetycznym zachodzącym w organizmie towarzyszy powstawanie reaktywnych form tlenu zwanych wolnymi rodnikami. Podczas intensywnego wysiłku i towarzyszącego mu nasilenia przemian metabolicznych, dochodzi do wzrostu ich produkcji i wystąpienia stanu zwanego stresem oksydacyjnym. Zjawisko to wywołuje szereg niekorzystnych zmian w organizmie, mogąc przyczyniać się do wielu chorób degeneracyjnych, „przetrenowania” i spadku formy, a wg. jednej z teorii jest ono główną przyczyną starzenia. W celu minimalizacji skutków stresu oksydacyjnego większość karm dla psów sportowych i pracujących zawiera dodatek antyoksydantów. Suplementacja wit. E, wit. C, β-karotenu, luteiny, L-karnityny, selenu oraz kw. liponowego pomaga w inaktywacji wolnych rodników i ograniczeniu ich szkodliwego wpływu na organizm.
W zależności od uprawianej przez psa aktywności, pomocny może być też dodatek glukozaminy, chondroityny lub metylosunfonylometanu (MSM). Stymulują one syntezę kolagenu oraz hamują degenerację i wspomagają odbudowę zdrowej chrząstki stawowej, poprawiając sprawność i wytrzymałość stawów.
Najlepsza karma dla psa – Podsumowanie
Odpowiedni dobór diety jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na zdrowie oraz kondycję zwierzęcia. Nie istnieje jedna, najlepsza karma dla psa, którą można by polecić każdemu. Przy jej wyborze powinno się uwzględnić wiele kwestii, w szczególności indywidualne potrzeby danego zwierzęcia. W niniejszym artykule opisaliśmy najważniejsze czynniki, na które należy zwrócić uwagę, jednak ostateczna decyzja powinna zawsze bazować na obserwacji psa i tego, jak wybrana dieta wpływa na jego zdrowie. Prawidłowo dobrana karma powinna być chętnie jedzona przez psa, nie powinny u niego występować nadmierne gazy, biegunki, czy inne zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, a jego kał powinien być wydalany regularnie, zwarty i uformowany. W dłuższej perspektywie odpowiednia dieta powinna umożliwiać psu utrzymanie prawidłowej kondycji i masy ciała. Zwierzak powinien być wesoły i aktywny (stosownie do wieku i temperamentu), jego skóra zdrowa, a sierść ładna i błyszcząca.
Bibliografia
Źródła wykorzystane do opracowania artykułu Najlepsza karma dla psa – jak wybrać karmę? oraz zalecana literatura dostępne są na stronie: Najlepsza karma dla psa – bibliografia.